..omdat geen enkele vorm van geweld tegen vrouwen en meisjes acceptabel is.
Om maar meteen met de feiten op tafel te komen: uit een schatting van UNICEF blijkt dat 98% van de meisjes en vrouwen in Somalië is besneden. Ja, je zult het wel niet geloven, 98%… Ik kon het in ieder geval niet geloven toen ik dit voor het eerst las. Ook werd ik geraakt door de documentaire ‘La Manzana de Eva’ die ik heb bekeken. Wat een krachtige vrouwen..! Ze hebben een verschrikkelijke traumatische ervaring doorstaan en spreken nu over hun ervaring om het taboe te doorbreken met als doel om verandering ten aanzien van Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV) teweeg te brengen. Er is nog veel onbekendheid over VGV en de ernstige schadelijke gevolgen. Ik ben mij in dit onderwerp gaan verdiepen en deel graag met jullie wat ik te weten ben gekomen.
Wat is Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV)?
VGV is het geheel of gedeeltelijk verwijderen van externe vrouwelijke genitaliën of het schade brengen aan vrouwelijke geslachtsorganen voor niet-medische redenen. Het wordt vooral uitgevoerd bij meisjes onder de 15 jaar. De praktijk brengt levensbedreigende gezondheidsrisico’s met zich mee. VGV is niet alleen een heel ernstige, maar vaak ook een onherstelbare vorm van verminking, vandaar ook de veelgebruikte term VGV. Professionals in de preventie en nazorg gebruiken vaker het begrip meisjesbesnijdenis in plaats van VGV, omdat voor sommigen de term VGV te confronterend is om over te praten.
Volgens UNICEF zijn er wereldwijd ruim 200 miljoen meisjes en vrouwen besneden. De meeste van hen bevinden zich in Afrika, het Midden-Oosten en Azië. Het Europees Parlement schat dat er in Europa circa 500.000 meisjes en vrouwen besneden zijn en dat er nog eens 180.000 personen het risico lopen om besneden te worden. Door migratie is VGV een global issue geworden. Het komt dan ook steeds meer in Nederland voor. Uit een schatting van gezondheidskenniscentrum Pharos komt naar voren dat er in Nederland ruim 29.000 meisjes en vrouwen besneden zijn. Bovendien lopen ieder jaar weer 40 tot 50 meisjes het risico om besneden te worden.
Waar kom het vandaan?
VGV is een oud gebruik, waarvan de herkomst niet duidelijk is. Het is in ieder geval geen religieuze aangelegenheid. Het besnijden van meisjes wordt in de Koran en in de Bijbel niet genoemd. Veel meisjes en vrouwen hebben echter het gevoel dat ze geen keus hebben. De belangrijkste reden voor ouders om VGV te laten uitvoeren is om hun dochter huwbaar te maken. VGV is volgens hen iets wat een meisje moet ondergaan om een volwassen vrouw te worden. Het ritueel wordt door hen dan ook gezien als een vreugdevolle gebeurtenis. Een andere oorzaak voor het laten uitvoeren van VGV is de druk van de heersende sociale norm: omdat alle anderen hun dochters laten besnijden, is men gedwongen om mee te doen. Als je het niet doet, word je door de community gezien als een ‘outcast‘. Naast de twee genoemde factoren zijn er nog andere factoren die meewegen in het besluit om VGV uit te voeren. Zo zou het besnijden de maagdelijkheid van het meisje beschermen. Daarnaast is het volgens ouders een manier om hun dochters een respectabel leven te laten leiden. Bovendien worden niet-besneden meisjes beschouwd als onrein. Ook zijn er een aantal vrouwen die geloven dat zij hun man meer genot geven door een kleine opening.
Hoe wordt het uitgevoerd?
De World Health Organisation (WHO) onderscheidt 4 vormen van VGV die variëren in welke delen van de geslachtsorganen worden verminkt. Dit zijn:
- Clitoridectomie
- Het gedeeltelijk of geheel verwijderen van de clitoris en/of de voorhuid. Het wegsnijden van een klein gedeelte of de gehele voorhuid van de clitoris wordt ook wel Sunna genoemd.
- Excisie
- Het geheel of gedeeltelijk verwijderen van de clitoris en de kleine schaamlippen. Soms worden daarnaast ook de grote schaamlippen verwijderd.
- Infibulatie
- Het dichtnaaien van de kleine en/of de grote schaamlippen. Soms wordt ook de clitoris verwijderd. Bij deze vorm van VGV blijft er nog maar een kleine opening over om te plassen en menstrueren. De opening wordt tijdens de huwelijksnacht iets vergroot, waardoor geslachtsgemeenschap kan plaatsvinden. Tijdens de bevalling wordt de opening nog iets groter gemaakt. Na de bevalling wordt de vrouw echter weer dichtgemaakt. Dit wordt ook wel defibulatie genoemd.
- Niet geclassificeerd
- VGV wordt doorgaans uitgevoerd door traditionele beoefenaars die een willekeurig niet-gesteriliseerd scherp object gebruiken, zoals een mes, een scheermesje of een gebroken glas. VGV wordt bij meisjes en vrouwen van verschillende leeftijden uitgevoerd, variërend van vlak na de geboorte tot soms tijdens de eerste zwangerschap. In de meeste gevallen wordt het uitgevoerd nog voordat een meisje 15 wordt en in sommige landen wordt VGV op steeds jongere leeftijd uitgevoerd. Het type besnijdenis, de leeftijd waarop het wordt uitgevoerd en de manier waarop het wordt gedaan varieert door verschillende factoren. Dit zijn bijvoorbeeld de etnische groep waartoe het meisje behoort, het land waarin ze wonen, of ze in een stedelijk of ruraal gebied wonen en de sociaal-economische achtergrond.
- Alle andere vormen van vrouwelijke genitale verminking zonder een medische reden. Bijvoorbeeld prikken, kerven, schrapen, piercen en wegbranden.
De gevolgen
VGV heeft ernstige gevolgen voor meisjes en vrouwen. Enerzijds zijn er de fysieke gevolgen en anderzijds zijn er de psychische gevolgen, zoals blijkt uit het onderzoek naar psychische, sociale en relationele gevolgen van VGV van Vloeberghs et al. (2010). Psychische klachten hebben te maken met gevoelens van schaamte, boosheid en uitsluiting. Bovendien blijkt zwijgen meer vertrouwd en sociaal wenselijk, terwijl praten onzekerheid en/of spanning oproept. In de relationele sfeer zijn er klachten met betrekking tot seksualiteit (pijn bij het vrijen) en in relatie met mannen. Ernstige depressieve klachten en angstige gevoelens lijken vooral voor te komen bij meisjes en vrouwen die leiden onder de combinatie van het besneden zijn en daar nog een levendige herinnering aan hebben, op oudere leeftijd gemigreerd zijn, gebrekkig de taal spreken en die gebrekkige steun van hun partner krijgen. Bovendien blijven psychische klachten niet beperkt tot de vrouwen en meisjes die besneden zijn. Ook meisjes die niet besneden zijn lijden. Zij kunnen gemeden worden en zelfs uitgesloten worden van hun community.
Fysieke klachten doen zich voor tijdens de ingreep en daarna. Bij de derde vorm van VGV (infibulatie) komen de meeste klachten voor. De directe gevolgen van de ingreep zijn mogelijk extreme pijn (wanneer de ingreep zonder verdoving plaatsvindt), klachten bij urinelozing, overmatig bloedverlies, kans op infectie en kans op overlijden van het meisje. Mogelijke gevolgen na de ingreep zijn pijnlijke geslachtsgemeenschap, verlies seksuele functie en gevoel, menstruatieklachten, moeilijk en/of pijnlijke urinelozing, infecties waardoor mogelijk onvruchtbaarheid, chronische buikpijn, moeilijk inwendig onderzoek (uitstrijkje) en fistelvorming. Bovendien kunnen er complicaties optreden wanneer de zwangere vrouw met VGV gaat bevallen.
De fysieke en psychische gevolgen staan vaak niet los van elkaar. Chronische pijnklachten en nare herinneringen kunnen elkaar wederzijds beïnvloeden en kunnen elkaar in stand houden. Er wordt in dit geval gesproken van mutual maintenance. VGV kan bovendien zorgen voor gezondheidsproblemen, waardoor meisjes en vrouwen niet naar school of werk kunnen gaan. Zo worden meisjes en vrouwen in hun dagelijkse bezigheden beperkt en dit kan leiden tot gevoelens van isolatie en psychische gevolgen.
Waarom is VGV een schadelijke praktijk?
VGV is in alle opzichten een schadelijke praktijk en schendt de rechten van meisjes en vrouwen. Het is bovendien de schending van het recht op gezondheid, het recht op welzijn en het recht op zelfbeschikking. VGV is geworteld in genderongelijkheid en pogingen om de seksualiteit van de vrouw te controleren; het mag daarom in volgende generaties niet geaccepteerd worden. Meisjes moeten empowered worden. Zij moeten zelf kunnen bepalen wat er met hun lichaam gebeurt.
Hoe kan het worden aangepakt?
Deze vraag brengt ons eigenlijk meteen bij de vraag: ‘Waar lopen vrouwen die verandering omtrent VGV in hun community willen tegenaan?’ Zij noemen veelal dat ze te maken hebben met gebrek aan informatie en de onwetendheid van hun community.
Veel vrouwen ervaren klachten ten gevolge van besnijdenis, maar wijten deze klachten niet aan de besnijdenis maar aan de ongemakken van het vrouw zijn. Dit gaat vaak samen met de onbekendheid van het menselijk lichaam. In de communities waar VGV wordt uitgevoerd, is seksualiteit een taboeonderwerp. Daarom is er binnen de community weinig kennis over anatomie, fysiologie, seksualiteit en gezondheid. Voorlichting over het menselijk lichaam en seksualiteit behoeft daarom aandacht. Pas wanneer het inzicht ontstaat dat de klachten gerelateerd zijn aan besnijdenis, is een gesprek over niet-besnijden mogelijk.
Omdat er veel wordt gesproken over sociale druk vanuit de community, is het belangrijk om binnen de gehele community gedragsverandering omtrent VGV teweeg te brengen. Een belangrijke rol is hierin weggelegd voor sleutelpersonen. Dit zijn ervaringsdeskundigen die uit de doelgroep komen en bij voorkeur opgeleid zijn om VGV bespreekbaar te maken. Zij staan dichtbij hun community en zijn bekend met de culturele gebruiken.
Een Nederlandse organisatie die sleutelpersonen werft en inzet bij de bestrijding van VGV is FSAN – Federatie Somalische Associaties Nederland. FSAN is één van de partnerorganisaties in het EU gesubsidieerde project “Let’s Change”. In het kader van dit project worden Change Agents opgeleid: zij wonen in Nederland, maar komen van origine uit landen waar VGV voorkomt. De Change Agents geven trainingen aan hun community met als doel om gedragsverandering omtrent VGV te stimuleren.
Filmtips
Wil je meer weten over VGV? Hieronder geef ik 2 filmtips.
La Manzana de Eva
Documentaire waarin internationale beleidsmakers en meisjes in Gambia en Kenia vertellen over de verschrikkingen van VGV en het groeiende gevecht ertegen.
Desert Flower
Deze film vertelt het waargebeurde verhaal van een Somalisch meisje dat op 3-jarige leeftijd besneden was en op 13-jarige leeftijd werd uitgehuwelijkt, vervolgens Amerikaans supermodel werd en later de strijd tegen VGV aanging.
Geschreven door Cynthia Plender