De witte lelie, een wonderschone, elegante bloem die bol staat van de symboliek. In de Middeleeuwen kon men geen kwaad woord reppen over de lelie. De lelie zette de vrouw op een voetstuk. Dat engelachtige, onschuldige imago bestaat nog altijd. Toch vreemd. Hoe bloedmooi deze bloem ook is en hoe fraai ‘lelievrouwen’ ook omschreven worden, van de geur van een lelie word ik werkelijk onpasselijk… Waarom ontbreekt dit onvermijdelijke kenmerk in al die pracht en praal?

O schoone vrouwe

De Middeleeuwse christen kende de symboliek van de lelie maar al te goed. De lelie representeerde de heilige maagd Maria. De bloem stond voor zuiverheid en onschuld. In oude verhalen worden deugdzame jonkvrouwen vaak beschreven met een leliewit gelaat. Om aan te tonen dat zij waardevol waren door hun onbevlekte reinheid en hun nederige levenshouding. Blancefloer uit Floris ende Blancefloer, heet eigenlijk ‘blanke bloem’ ofwel witte lelie. Hier nog een voorbeeld:

“Adelgonde, wier treffend lelieblank gelaat aller oogen tot zich trok, was naast den jonker Van Rodenberg gezeten.” – De Lelie van ‘s Gravenhage van J.J. Cremer

Hera’s melk

Ook in de Griekse mythologie staat de lelie bekend als wonderschone, reine bloem. De lelie staat ook symbool voor vruchtbaarheid. Niet Maria, maar Hera zorgde voor deze betekenis. De bloem zou namelijk voor het eerst ontsproten zijn uit Hera’s melk.

Witte lelies op de grafkist

Leuk en aardig al die reine en vruchtbare vrouwen van weleer, maar één ding begrijp ik niet. Ja, het is een práchtige bloem. Ik vind alleen de geur ondraaglijk. Ik ben wel blij met een boeket lelies, de naam ‘lelie’ alleen al vind ik mooi. Toch zet ik ze altijd op het balkon, zodat ik ze wel kan zien, maar niet hoef te ruiken. Mijn tante vertelde me dat ze niet voor niets op grafkisten werden gelegd. De lelie zou de geur van het lichaam verbloemen. Dit leek me een wat ‘platte’ reden. De lelie, dé bloem die de vrouw op een voetstuk zet, zou ineens verlaagd worden tot ordinaire geurverfrisser? Ik besloot hier meer over op te zoeken.

Het sterfbed

Dat lelies vanwege hun sterke geur op grafkisten werden gelegd, kon ik nergens terugvinden. Wel kan iemand op z’n sterfbed naar lelies gaan ruiken. Dat komt door bepaalde lichamelijke processen die ermee ophouden, waardoor het lichaam begint af te sterven (excuses voor deze ietwat kille omschrijving). Zieke mensen gaan dan soms naar lelies ruiken. Lelies op een grafkist fungeren niet als geurbom, maar als een laatste eerbetoon. De persoon zal met het symbool van onschuld en zuiverheid het graf ingaan.

Prachtige stinkbloem

Het zit me nog steeds dwars dat de o zo wonderlijke witte lelie stinkt. Nu kun je tegenwoordig lelies zonder geur kopen, dan los je het probleem ook op. Maar vroeger werden lelies nog niet zo gekweekt.

Lelies in de Middeleeuwen

Misschien dat de middeleeuwer meer gewend was aan stank. Open riolen, meutes stervende mensen en ranzig water zullen niet naar rozen hebben geroken. Eerder naar lelies. Misschien viel de geur van lelies helemaal niet zo op en zijn onze 21-eeuwse neusjes te veel gewend geraakt aan luxepaarden en verfijnde potpourri. En lelies stonden vroeger voornamelijk buiten. Mensen gaven elkaar niet zomaar boeketten en de gemiddelde middeleeuwer zette geen bloemen op tafel. Sterker nog, in Nederland was volgens mij geen lelie te krijgen… ‘Een leliewit gelaat’ kon ook geïnspireerd zijn op de witte lelie uit de bijbel:

“Ik ben een Roos van Saron, een Lelie der dalen.
Gelijk een lelie onder de doornen, alzo is Mijn vriendin onder de dochteren.” Hooglied 2

Prachtige cliché

Al met al vind ik het leuk dat de verheerlijkte lelie onuitstaanbaar stinkt. Ik vind het wel fijn dat zo’n prachtige verschijning ook niet perfect is. Dat lijkt me een prima cliché om mijn blog mee af te sluiten.

Marlijn is redacteur bij de YWCA. Marlijn deelt graag observaties rondom het ‘vrouw zijn’ en het ‘vrouwelijke’.