Net voor deze zomer begon, las ik het boek ‘De oorlog heeft geen vrouwengezicht’, van de Nobelprijswinnares voor de literatuur 2015 Svetlana Alexijevitsj.

Svetlana is een Wit-Russische auteur en onderzoeksjournalist. Het is een hartverscheurend boek, met verhalen die je nooit meer vergeet en getuigenissen die nog steeds worden weggemoffeld in de geschiedenisboeken. Het is een epos over de Tweede Wereldoorlog en geschreven door een vrouw uit Wit-Rusland. Een dappere vrouw die onder het bewind van Loekasjenko in 2000 moest vluchten naar West-Europa en sinds 2010 weer in Wit-Rusland woont. Wit-Rusland is een ingewikkeld land om te leven en er vrijuit je mening te verkondigen, zeker als die tegen de elite onder invloed van Poetin ingaat.

In haar boek raakt Svetlana een snaar, die ik niet verwacht had. Ze beschrijft het niet-heroïsche verhaal van de Tweede Wereldoorlog door de ogen van ‘Russische’ vrouwen (uit het voormalige Russische rijk). In WOII vochten er 820.000 vrouwen aan de Russische kant, in heel uiteenlopende functies. En nee, niet allemaal verpleegsters, maar scherpschutters, piloten en bevelhebbers.

Van Westerse kant kennen we de verhalen van vrouwen nauwelijks, het lijken incidenten. Zo zie je in de film The Imitation Game, Joan Clarke als uitzondering naast Alan Turing, de man die met zijn team de code van Enigma brak.  Dat vrouwen ook in de rekenkunde hun steentjes hebben bij gedragen, kun je zien in een heel andere film. Hidden numbers, een film over NASA, laat zien hoe zwarte vrouwen cruciaal waren in de ontwikkeling van rekenmodellen die noodzakelijk waren voor het bereiken van de maan etc..

In onze historische kennis van WOII spelen de Amerikanen, de Canadezen en de Britten een prominente rol als onze bevrijders. Recent werd een heldhaftige groep Poolse soldaten aan onze historische kennis toegevoegd: de Poolse soldaten bij de 1^ste Onafhankelijke Poolse Parachutistenbrigade tijdens operatie Market Garden op 17 september 1944 bij Arnhem onder leiding van Generaal Stanislaw Sosabowksi. Dat de Russen tijdens de oorlog eerst onder de voet werden gelopen door de toenmalige Duitsers, enorm geleden hebben en ook onze bevrijders waren, daar zijn we ons nauwelijks van bewust.

Sommige mensen kennen wel de verhalen van de verkrachtingen door Russische soldaten in Berlijn aan het einde van de oorlog. Wat er in Rusland is gebeurd, hoe er geleden is en op welke wijze het leger van Hitler er huishield; dat verhaal kennen we niet of nauwelijks. We kennen al helemaal niet het verhaal van de bijdrage die vrouwen leverde in deze oorlog.

Het boek brengt dit aangrijpend in beeld en het deed me terugdenken aan een korte ontmoeting. Ik was 16 jaar en ging voor het eerst alleen reizen naar mijn penvrienden in Cork. Een oudere Engelse kordate dame nam me onder haar hoede. We zaten samen op de boot en in de trein en na de laatste boot droeg ze me weer aan anderen over die op mij moesten letten van haar. Gedurende de reis vertelde ze mij dat ze als jong meisje verbindingsofficier was geweest in de Tweede Wereldoorlog. Ze ging op stap, zonder map, alleen, met kompas en een opdracht en ze moest het maar uitzoeken. Dit verhaal kwam ineens naar boven, getriggerd door het boek, dus mijn nieuwsgierigheid groeit naar de verhalen in het Westen van dappere vrouwen.

Die zullen er vast ook zijn, toch? In de Nederlandse geschiedenis kennen we natuurlijk Kenau Simonsdochter Hasselaer (verfilmd en mooi gespeeld door Monic Hendrickx) en Hannie Schaft. Wie kent er meer? Ik daag jullie uit.

Waarom is het belangrijk dit te weten? Veel geschiedenis is mannengeschiedenis, terwijl er meer is, een vollediger en completer verhaal. Zo ontdek je bijvoorbeeld dat Hillary Clinton niet de eerste vrouwelijke presidentskandidate is geweest voor de VS, maar Victoria Woodhull stond ook paraat.

Het boek van Svetlana is voor mij een nuancering van het traditionele beeld dat oorlog voeren uitsluitend een mannenaangelegenheid was.

Jeannette van Dongen – voorzitter YWCA Nederland

Wil jij reageren op deze tekst? Stuur een e-mail naar info@www.ywca.nl!